Эртний монголчууд буюу, бидний өвөг дээдэс байгал дэлхийн юмс үзэгдэл, од гараг эрхэсийн хөдөлгөөнийг ажиглан судлан, шинжиж байгалийн мод, чулуу, ургамал, ан амьтан, малын яс үс, эд эрхтэнг ашиглан зөн билиг, залбирал гуйлтаар мэргэ төлгө тавьж өнгөрсөн, одоо, ирээдүйг шинжин тольдож зам мөр, заяа тавилан, зүг чиг, өвөг дээдэс уул усных нь мэдээллийг гарган шинжин урьдчилан сэргийлэн оншилж уламжлалт арга засал дом шившилгээр өөрт буюу зон олонд туслан дэмнэж ирсэн агуу ард түмэн билээ.

Монголчуудын эртний мэргэнд тооцогдох шагайн мэргэ нь малын болон ангын 9 шагайнаас бүрддэг билээ. Тооны билэгдэл нь есөн ертөнцийг төлөөлөн түүгээр дамжуулж тухайн хүний хувь заяа, төөрөг тавилан, өвөг дээдсийн хэмжээст нэвтрэн удмын хэлхээ, уул ус, буруу зөвийг танин дэлгэж, арга ухаан заслыг гарган зөвлөж, зуурдын үхэл зовлон, үйлийн үрийн учиг зангилааг тайлан засах учиртай эртний мэргэ юм. Монголчууд бид зөн билиг, аман билиг, домын ард түмэн билээ